تحقیقات علمی بسیاری پیرامون پروژه پدیده و حواشی آن صورت پذیرفته است که هریک به سهم خویش بخشی از این ابرپروژه را بررسی و واکاوی نموده است .
چند مورد از این تحقیقات که بارویکرد آینده پژوهی اثرات اقتصادی پروژه را ملاحظه داشته است ، من حیث المجموع شرایط این مجموعه عظیم را در چهار برهه زمانی به رشته نگارش و بوته نقد و تمجید کشانده است که اتفاقا به نظر می رسد واقع بینانه ترین تحلیل نیز در دامنه همین پژوهش ها صورت گرفته باشد .
انگشت اشاره و پیش نگاری این پژوهش ها چهار مقطع زیر را نشانه رفته است :
1) طلایی و عاقبت بخیری 2) همیشه در بر یک پاشنه نمی چرخد 3) اوضاع بدتر میشود 4) انفعال (فرجام ناخوش)
مقطع اول "طلایی" دوران شکوه و اوج اعتبار، همراهی مسئولین و اقبال عمومی نسبت به پروژه را روایت نموده و مشتمل بر اتفاقات حوالی سال های 88 تا 93 را در بر می گیرد. در سرفصل دوم "همیشه در بر یک پاشنه نمی چرخد" از آغاز انتقادات و مصاحبه های آتشین، برخوردهای قهری، فاصله گرفتن مسئولین از پروژه، طی فروردین تا بهمن ماه 93را در برمی گیرد. این شرایط به جهت برخوردهای قهری صورت گرفته و هجمه سنگین وارده به پروژه ایجاد گشته و به زعم بسیاری به آیینه عبرت سرمایه گذار مبدل گشته است. بدیهی است که وضعیت مذکور باعث سلب اعتماد عمومی نسبت به پدیده ، افزایش فشارهای اجتماعی بوده و به تبع سرازیر شدن تقاضاهای بیشمار جهت پس دادن سهام و دریافت خرده وجوه سرمایه گذاری شده در پروژه بود. یکی از راههای برون رفت از شرایط مذکور که مدیران وقت پروژه مدنظر داشتند، جذب سرمایه گذاری های کلان به منظور پاسخگویی به سهامداران و سرمایه گذاران خرد بود که با اتفاقات واقع شده هرگونه سرمایه گذاری و ورود به پروژه با دلهره و تردید مواجه گشت و ضریب تحقق آن غیرممکن گشت. این موضوع عملا و علنا مدیران وقت مجموعه را به بن بست رساند و تلاش های صورت گرفته تقریبا بی نتیجه ماند. علاوه براین ایجاد مشکلات امنیتی، اجتماعی ، اقتصادی این برهه، معلول به هم پیوستن مجموعه عوامل بسیاری است که هرکدام به صورت روشن در مسیر و ممشای ترسیم شده در نحوه برخورد با پدیده نهفته است . این فراز از پژوهش ها تصریح می نماید: "که سه هدف غایی و اصلی دستگاههای تعقیب کننده پدیده در قوای مجریه و قضائیه شامل :
1. اعاده حقوق بیت المال،
2. پاسداری از حقوق مردمی یا سهامدار،
3. تطهیر پروژه ، سوق آن به سمت قانون و برخورد با متخلفین".
تاچه اندازه محقق گشته است؟
سناریوی سوم، اگرچه نگاههای سخت گیرانه تلطیف گشته است . ولیکن " اوضاع بدتر می شود".
آنچه مسئولین محترم در سطوح مختلف برآن تاکید می نمودند، عدم تعطیلی پروژه بود که از همان اوان کار ناگفته پیدا بود که : با هجمه وارده و مسدود شدن شریانهای تنفسی پدیده، تبلیغات سوء صورت گرفته در رسانهها و به تبع آن افول رونق و اعتبار پدیده، رسیدن به هریک از این شعارها با مشکل و چالش مواجه گردد.
تلاش های صورت گرفته از سوی نهادهای متولی جهت جان بخشی مجدد به پروژه را می توان به : " نوشداروی پس از مرگ" تعبیر نمود . این ادعا از آنجایی مصداق خواهدداشت که به جهت بمباران تبلیغاتی مسئولین و پخش آن از رسانه ملی، اعتماد عمومی نسبت به پروژه سلب و امکان تزریق هرگونه سرمایه جهت تکمیل آن به طور کلی از بین رفته است. لذا نتیجه مشخص آن تعطیلی پروژه ، سردرگمی و نارضایتی سهامداران ، بروز مشکلات امنیتی ، اقتصادی و تعطیلی جمعیت انبوهی از کارگران، افت امنیت سرمایه گذاری و... بود که امروزه آثار آن به وضوح در سطح اجتماع ملموس و مشهوداست .
در این مقطع بسیاری را اعتقاد برآن بود که رفتارها و برداشت های صورت گرفته در خصوص پدیده از سازندگی، آگاهی و جامعیت لازم برخوردار نبوده که شرایط را به وضعیت نگران کننده رسانده است . همین تحلیل ها تصریح می نمود، یکی از راههای برون رفت از شرایط موجود ، اصلاح رویه جاری در مقاطع یاد شده و تغییر شیوه برخورد و البته فاصله گرفتن از ایجاد هرگونه تشویش و اضطراب در سطح اجتماع است.
ای کاش شرایط جامعه و تاب آوری و ظرفیت مسئولین و نهادهای گوناگون پذیرش این را داشت تا : برخوردها و رفتارهای صورت گرفته با پدیده را منصفانه به نقد و واکاوی می نشستیم .
چراکه نگارنده قویا معتقداست ، درصورت وقوع این مهم ، تجربه گرانقدری جهت چگونگی مواجهه با موارد مشابه ایجاد گشته و پیش روی مسئولین قرار خواهد گرفت .
ادعای تغییر کاربری اراضی کشاورزی ، تصرف بستر رودخانه و... موضوعاتی است که در سرتاسر کشور ذهن کنشگران بسیاری را به خود مشغول خود داشته و از سوی این عزیزان با انتقاد مواجه است ، اما طرح این مسائل جهت مردمان خطه شاندیز ، معنای دیگری داشته و از زاویه متفاوت تری تحلیل می شود . چراکه پهنه جغرافیایی محل وقوع پدیده در بردارنده ساخت و سازهای پدیده ، ( قبل از ورود این شرکت ) شامل ساخت و سازهای خلاف مقررات متعدد و محل دپو نخاله های ساختمانی ولکه نازیبایی بر تارک شهرگردشگری شاندیز بود . مسیل مورد ادعا نیز در فرادست پدیده به جهت ساخت و سازهای حداقل یک قرن اخیر کور و تسطیح گشته و در فرودست آن نیز وضعیت تاحدودی به همین صورت در حال شکل گیری است که این نیز با حضور میدانی قابل درک و مشهود است .
اراضی مورد بحث سالهاست که از حیث انتفاع کشاورزی و کشت و زرع خارج بوده و محل دپو زباله های شهری بود . ضمن اینکه این اراضی در دل شهر شاندیز واقع گشته و براساس طرح جامع ابلاغی سال 87 داخل محدوده خدماتی شهر می باشد .
منصرف از همه موارد مذکور ، نباید فراموش داشت که هجوم سیل آسای مردم به سمت این پروژه نه تنها در نیت سرمایه گذاران به منظور رسیدن به سود نهفته که به عوامل دیگری من جمله سکوت متولیان امر در قبال فعل و انفعالات چندین ساله پدیده و پوشش تبلیغی رسانه ملی و... گره خورده است. وجه دیگر این ماجرا به عدم وجود کانونهای جذب سرمایه مطمئن و مولد جهت سوق سرمایههای خرد اجتماع برمی گردد که ریشه آن را طبیعتا بایستی در پهنه اقتصادی کشور و مشکلات موجود درآن جستجو نمود .
امروزه هرگونه تصمیم گیری در خصوص پروژه ای که حدود 128000 سهامدار و چندین هزار کارگر و خدمه را درگیر خودداشته است و با شرایط ایجادشده مسائل آن به صورت موشکافانه توسط افراد و گروههای مختلف، من جمله جامعه سرمایه گذار تعقیب می گردد از اهمیت بالایی برخورداراست. فروش و افزایش ارزش سهام پدیده از سوی مدیران این شرکت موضوعی است که یکی از ادله مسئولین مخصوصا در حوزه قضایی جهت برخورد با پدیده بود .دراین باب به نظر میرسد راه پیشگیری و مقابله این امر در تغییر شیوه و راهبرد مدیران وقت پدیده و دست اندرکاران آن و به تعبیری مدیریت ،نظارت و هدایت توامان پروژه نهفته بود نه در برخوردهای قهری و مصاحبههای جنجال برانگیز و اضطراب آفرین !
همانطوری که پیشتر معروض گردید : احداث پروژههای بزرگ گردشگری به ویژه پروژه پدیده که تاثیرات اقتصادی مثبت زیادی در منطقه و حتی استان داشته ودارد ، اکنون به الگویی برای شهرها و استانهای دیگر کشور بدل گشته است ، مسلم که شکست آن موجب بی اعتمادی و نگرانی دیگر شهرها و شهرداریها از تلاش در جهت جذب سرمایه گذار و همچنین عدم رغبت سرمایه گذار به سرمایه گذاری خواهد شد. ضمن اینکه بدلیل مشارکت عمومی مردم در سهام این پروژه تعداد زیادی از سهامداران چشم به این پروژه دارند. دربعد اقتصاد شهری باعث ایجاد رونق اقتصادی و افزایش سطح خدمات شهری شده و میتوان گفت بعد از بهره برداری، منافع زیادی مخصوصا جهت رفاه حال زائرین و مسافرین خواهد داشت و شاید باشرایط اقتصادی امروز حمایت قانونی و تلاش در جهت احیای پروژه در ایجاد امنیت روانی جامعه و تشویق علاقه مندان سرمایه گذاری منطقی ترین رویکرد باشد. تحقیقات صورت گرفته در این زمینه تنویر می نماید که علاوه بر موارد یاد شده می توان موارد دیگری را ملاحظه داشته و مدنظر قرار داد که در شماره های آتی به آن خواهیم پرداخت .